9 november 2019.
Nog altijd een grijs-donkere hemel, maar de wolken rusten al ten minste niet meer op de bergtoppen. Wel nog een stukje kouder dan gisteren: 13° C.
Deze keer rijden we naar het noorden, naar Nwengya: glasblazers-fabriek en oude ijzermijn. Als het ’s nachts geregend heeft en er ligt een roodbruine smurrie op de weg, dan is het glad! Aan den lijve ondervonden: bij een te bruusk rem-manoeuver glijdt de auto een eind recht vooruit (met dank aan het ABS systeem). Een adrenaline-opstoot en nog voorzichtiger rijden!
Glas.
Dicht bij de Oshoek-grensovergang ligt de “Ngwenya Glass Factory”, ooit (1979) gestart als een Zweeds ontwikkelingsproject. Expert Zweedse glasblazers leidden lokale mensen op en na een tijdje (1981) werd de hele operatie aan eSwatini overgedragen. Helaas vier jaar later moest het bedrijfje stoppen … om weer twee jaar later heropgestart te worden door Afrikaners. Nu zijn er 70 personeelsleden. Er wordt alleen met gerecupereerd glas gewerkt als grondstof. Sommigen in eSwatini – vooral ouderen – hebben als enige bron van inkomsten het verzamelen van gebruikte flessen voor Ngwenya Glass.
’t Is zaterdag: er wordt geen glas geblazen. De site is echter zonder dat ook wel een bezoekje waard. Uiteraard mooie collectie glazen gebruiks- en siervoorwerpen. En nog een aantal andere curio-shops en winkeltjes waar ambachtelijk gemaakte producten worden verkocht. Er is zelfs een chocolate shop waar met “Belgium chocolate” wordt gewerkt. Net zoals bij ons kan je er je assortiment pralines samen stellen. We kopen en eten een reep “Pure Belgian black chocolate”: OK, maar te zoet.
IJzer.
Een eindje verder ligt de oudste ijzermijn ter wereld, nu verlaten of beter … terug overgelaten aan de natuur. Er is een gammel hokje aan de toegang tot het mijngebied. Een gids komt naar buiten, vraagt ons toegangsticket. Dat hebben we niet; hadden we moeten kopen aan het nabije Malolotja Nationaal Park. Maar geen erg: hij regelt het wel. Het bezoek zal deels per auto – de onze! – deels te voet gebeuren. De gids stelt zich voor als P…. – onuitspreekbare en lange naam – maar we mogen hem Peejay noemen. Hij stapt achteraan in en weg zijn we.
Peejay vertelt: 41.000 tot 43.000 jaar geleden mijnden de San – eerste bewoners van deze streek – hier al hematiet, een erts dat gebruikt werd voor rotstekeningen en als vroege cosmetica. Maar wij stoppen eerst aan een reusachtig gat/kloof in de berg, nu deels gevuld met water: resultaat van de “moderne ijzerertsmijn” (1964 -1980). Het waterpeil blijft steeds constant in de put, ongeacht droogte of zware regenval, vertelt Peejay.
We wandelen nog hoger. Peejay is een leuke praatvaar: hij vertelt over eSwatini waar het bij wet veboden is om koning Mswati II te bekritiseren. Die koning heeft recent 90 BMW’s X7 besteld, plus nog wat Rolls Royces en jeeps voor hemzelf en zijn familie, voegt Peejay er in één adem aan toe, terwijl “The people are underpaid”. Hijzelf verdient 3.000 EM per maand, nog geen 200 EUR.
Hematiet.
Inmiddels hebben we het hoogste uitzichtpunt over de mijn bereikt. Ongelooflijk panorama: de omvang van de mijn-activiteit wordt nu duidelijk. Er is een gigantisch gat geslagen in de berg – 30 miljoen ton erts met vrachtwagens naar treinstations gevoerd, vandaar naar Maputo voor rechtstreekse verscheping naar Japan. Thuis hadden wij eind jaren zestig een Toyota Corolla … misschien gebouwd met Ngwenya-ijzer. De ontginning van ijzererts viel grotendeels stil in de jaren 70: de guerilla-oorlog van het Frelimo van Samora Machel (zie blogpost van 31 oktober 2019) maakte de spoorlijn naar Maputo onbetrouwbaar. Later zakte de wereldprijs van ijzererts zodat uiteindelijk de mijn niet meer rendabel was.
Vanaf de top leidt een ijzeren trap naar de “Lion cave”: de enige van de drie perhistorische ontginningen die bewaard is gebleven. Peejay toont hier het effect van hematiet: verpulverd op de huid glittert en schittert het hematiet in het licht. Bovendien beschermt hematiet-stof tegen de zon.
Terug naar de auto en een eindje verder rijden. Ondanks protesten van milieuverenigingen is de mijn toch nog een keer geopend … om in 2015 vast te stellen dat hier geen hoogwaardig erts op een rendabele manier kan gedolven worden. Alles is plots verlaten, dat wil zeggen: kranen, bulldozers, reusachtige trucks staan her en der verspreid over het terrein. Hier en daar ligt zelfs nog een oude veiligheidshelm.
Einde bezoek. We brengen Peejay terug naar zijn “ingangshok”. Hier moeten we 30 EM pp betalen. Maar hij kan niet terug geven op een briefje van 100. Het verschil mag hij houden – we krijgen wel een officieel ontvangstbewijs – en ik geef hem ook mijn eSwatini wisselgeld. Daar is hij heel blij mee. Wat een leuke en enthousiaste kerel.
Water.
Peejay heeft ons nog de weg naar Maguga dam uitgelegd. Niet echt nodig, maar we hebben wel aandachtig geluisterd, de belangrijkste eigenschap van de Swati’s indachtig: respect voor jezelf en de anderen. Op dus naar het water! Het landschap is er deze keer één van groene, golvende bergen waarin opnieuw reusachtige keien willekeurig lijken neergegooid. Prachtige contrasten met de rode Afrikaanse aarde. Geen dorpjes meer, wel hier en daar geïsoleerde kleine vierkante huisjes of rondavels, omgeven door paal-afsluitingen.
Vanop een hoogte zien we beneden de watervlakte, gecreëerd door Maguga dam (2001) op de Nkomati rivier. Even stoppen waar de Nkomati in het stuwmeer loopt. De oude brug – nog steeds in gebruik – ligt veel lager dan de nieuwe: een deel van het jaar ligt ze onder het waterniveau. Iemand toont ons leuke beeldjes die hij zelf uit de lokale steen heeft gebeiteld en gepolierd. Maar 50 Emalangeni (3 €). Niet de moeite om af te dingen. Kopen!
De rechtse weg rond het stuwmeer loopt over de dam, met zijn 115 meter de vierde grootste dam van Afrika. We stoppen op een kleine parking aan het begin van de dam. Er staat nog een auto, portieren open, luide Afrikaanse muziek weerklinkt. Drie adolescenten dollen wat rond, nemen foto’s en selfies. De haantje-de-voorste van de drie komt naar me toe en vraagt of ik met hem op de foto wil. Geen probleem: arm om schouder, lachen … zijn maat drukt af. Nog een foto met een andere van de drie. “Wait”, zeg ik, “If you want another picture, you must pay me!” Hilariteit en lachen alom: perfect voor nog een foto. Tja … hangjongeren zijn van alle culturen. ’t Is maar hoe je er mee omgaat.
Tijd voor onze meegbrachte picknick, langs de helemaal-niet-drukke-straat aan het begin van de dam – voor de picknick-plaats moet je ergens een ticket kopen en dat hebben we dus niet.
Rotstekeningen.
Vanaf Maguga dam volgen we nog een eindje de weg naar Piggs Peak om dan een aardeweg in te slaan – aanduiding “Nsangwini Rock Art”. Pittoreske weg, op en neer, over een small brugje over een riviertje. Helaas – voor één van de enige keren hier in eSwatini – bedelende kleine kinderen. Van ver immiteren ze de traditionele dans. Zodra je dicht bij bent, omzwermen ze je auto, proberen portieren te openen, bedelen om geld en/of “sweets”. Zo’n agressief gedrag willen we niet belonen: doorrijden, maar oppassen dat we er geen verpletteren. In mijn achteruitkijkspiegel zie ik hoe één van de kinderen een steen gooit …
Een kleine parking, een leeg houten hokje. Is dat de toegang voor de “rock art”? Ja dus, iemand – een jong meisje – komt afgelopen. Zij is onze “gids”. We zullen bij het einde van het bezoek 50 EM pp moeten betalen. Zij wandelt met ons de berg in. Of beter, zij huppelt omhoog en vooral omlaag als een klipspringer, af en toe kauwgom-bubbels blazend. Wij hebben wat meer moeite, maar zijn dan ook ”wat” ouder. Om heel eerlijk te zijn: ’t is een heel moeilijk pad, smal, steil, dalend vooral over rotsen en losliggend grind. Een 15-tal minuten later zien we onder een overhangende rots de oude (4.000 jaar?) oker- en roodkleurige tekeningen van de San. We hebben er ooit al indrukwekkender gezien (in Zuid-Afrika en Zimbabwe) maar toch zijn er heel fijne gedetailleerde figuurtjes bij.
Onze “gids” – 15 jaar is ze – ratelt haar verhaal over de tekeningen als een robot af. Dan zegt ze dat ze dit “gratis” doet. Alles hier is van de “chief”, ook de San- tekeningen. Een paar dagen geleden vroeg ze de “chief” of ze niet toch wat betaald zou kunnen worden want ze heeft honger en haar familie ook. Maar het was “none of his business”, zei de chief. Eigenaardig verhaal: onze “gids” zit “goed in het vlees”. Ze ziet er niet uit of ze ooit honger heeft gekend!? We keren terug: vooral stijgen nu. Gelukkig is het maar 20° C.
Even voordat we opnieuw bij ons vertrekpunt zijn, komt een groepje van 3 witte toeristen, begeleid door twee zwarten de berg af. Plotsklaps zegt onze “gids”: “You have to pay now, 100 EM”. En als ik haar body language goed interpeteer, verwacht ze ook nog een fooi. OK … we betalen de 100 EM zoals afgesproken, maar ook niks meer. Achteraf realiseer ik me dat ik geen “receipt” gekregen hebt. Eigenaardig. Ik ga toch even kijken in het verlaten hokje aan het begin van de wandeling: daar ligt inderdaad een officieel ontvangstbewijzen boekje. Conclusie: onze 100 EM gaat integraal naar de 15-jarige gids. Ook weer achteraf, lees ik in onze – weliswaar 10 jaar oude – Bradt reisgids: “The excellent young student guides … are trained at the National Museum. Visitor revenue benefits the local community …” Onze “gids” was dus niet “well trained”, zeker geen “university student” en helaas, onze 100 EM (+/- 6 EUR) zal de “community” niet “benefitten”.
Rots.
’t Was een gevulde dag vandaag. We keren terug naar Silverstone Lodge, langs de kortste – niet noodzakelijk snelste – weg. We nemen een “dirt road”, aardeweg, die er aanvankelijk redelijk uit ziet. Maar dan gaat het op en neer in een typisch Afrikaans landschap, alsof we in een verlaten natuurpark rijden. Af en toe stelt een zeldzame tegenligger ons gerust: ’t is een echte weg die ergens naar toe voert! Heel pittoresk, compleet met smalle brugjes over riviertjes. Dan: een steile afdaling, modderig, twee bandensporen van voorgangers reeds kronkelend getrokken in de modder. “Oei, hadden we niet beter de langere, betere weg genomen?” Nu geen keuze meer: zigzaggend glijden we de berg af, gelukkig zonder blikschade of vastlopen. Oef. Verder langs de op-en-neer golvende weg. Daar is een voetbalveld. Twee jeugdploegen en een tiental toeschouwers.
Eindelijk bereiken we opnieuw een asfaltweg. Langs de kant van de weg staat iemand met een uit blik nagemaakt minibusje van een halve meter groot. Mogen we een foto nemen? Ja, maar betalend. Ik kan hem wat muntstukken geven maar dat zijn Zuid- Afrikaanse rand en die wil hij niet. Geen foto: vriendelijk maar beslist blijft hij voor zijn blikken creatie staan.
Verrassing: een paar kilometer verder, niet ver van Silverstone Lodge passeren we zomaar Sibebe Rock, de grootste granieten rots uit één stuk ter wereld en één van de “must-see” bezienswaardigheden van eSwatini. Nog wat foto’s nemen, dan terug naar “huis” voor onze laatste avond in eSwatini.
Blue Crane reisverhalen. 